गाईचे दूध आणि म्हशीचे दूध यामध्ये काय फरक आहे? कोणते दुध प्यावे, जाणून घ्या !

Which milk is more nutritious? दूध हे संपूर्ण अन्न आहे असे आपण नेहमी ऐकतो. जन्मानंतर, बाळ पुढील दीड ते दोन वर्षे दुधावर असते. या दोन्ही दुधाचे स्वतःचे खास गुणधर्म आहेत. दुधामध्ये शरीराला आवश्यक असलेले अनेक पोषक घटक असतात.

त्यामुळे आहारात दुधाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. कोणते दूध चांगले आहे हा प्रश्न वारंवार उद्भवतो. पण अविनाव वर्मा सांगतात की, शरीराची ताकद वाढवण्यासोबतच म्हशीच्या दुधामुळे स्नायूंची ताकदही वाढते.

या दोघांमध्ये नेमका काय फरक आहे आणि यापैकी कोणता फायदा शरीराला होतो ते पाहूया. सगळ्यात आधी, दोन प्राण्यांच्या (मग ते एकाच जातीचे असोत वा वेगवेगळ्या) दुधात फरक निर्माण करणारे आणि त्यावर प्रभाव टाकणारे कोणकोणते घटक असतात हे पाहूया.

1. प्राण्यांची प्रजाती (Species / ब्रीड)
2. खाद्य
3. ऋतू
4. दूध काढण्याची वारंवारता / कालावधी
5. वय
6. प्राण्यांना आजार झाला असल्यास तोसुद्धा यावर परिणाम करतो
7. प्राण्यांना देण्यात येणारी औषधे, कृत्रिम संप्रेरके

गायीच्या आणि म्हशीच्या दुधात असणारे फरक

• आधी थोडेसे शास्त्रीय

• स्निग्धांश

दुग्धव्यवसाय हा सर्वस्वी दुधाच्या स्निग्शांशावर अवलंबून आहे . त्यामुळे इथे म्हशीच्या दुधाला महत्त्वाचे स्थान आहे कारण त्यात जास्त प्रमाणात स्निग्शांश असतात . साहजिकच व्यावसायिकदृष्ट्या म्हशीच्या दुधाची किंमत जास्त असते.

• इतर घटक

• रंग

गायीच्या दुधाचा रंग हा साधारण पिवळसर असतो . याचे कारण त्यात कॅरोटीन या रंगद्रव्याचे प्रमाण जास्त असते . म्हशीच्या दुधाचा रंग तुलनेने पांढरा असतो.

याचे कारण त्यात कॅरोटीन या रंगद्रव्याचे प्रमाण कमी असते हे तर आहेच . पण त्याशिवाय दुधात सस्पेन्शन रुपात असलेले स्निग्धांश आणि केसीन प्रथिन प्रकाशाचे अपस्करण ( scattering of light ) करतात. ज्यामुळे दुध शुभ्र भासते.

• व्यावसायिक वापर

व्यावसायिक उत्पादन निर्मितीमध्ये म्हशीच्या दुधाचा वापर जास्त होतो. पण हे बऱ्याच इतर घटकांवर देखील अवलंबून आहे जसे की

1. 1. ग्राहकांची किंवा उत्पादकाची आवडनिवड
   2. कच्च्या मालाची उपलब्धता
   3. परंपरा

याचे कारणही वरती सांगितले तसे म्हशीच्या दुधात जास्त प्रमाणात स्निग्शांश असणे हेच आहे.

• पोषणमुल्ये

गायीचे दुध म्हशीच्या दुधाच्या तुलनेत पचवण्यास शरीरासाठी सोपे आहे. हा एक प्राथमिक निष्कर्ष आहे, यावर अजून बरेच संशोधन होणे बाकी आहे.

गाय आणि म्हशीच्या दुधात असणारे साधारण फरक 

1. गाईच्या दुधात 4 टक्के फॅट असते तर म्हशीच्या दुधात 6 टक्के फॅट असते.

2. गाईच्या दुधात 3 टक्के प्रथिने असतात तर म्हशीच्या दुधात 4 टक्के प्रथिने असतात.

3. म्हशीच्या दुधातही गाईच्या दुधापेक्षा जास्त कॅल्शियम असते.

जर तुम्हाला स्नायूंची ताकद मिळवायची असेल तर म्हशीचे दूध केव्हाही चांगले, पण वाढलेले वजन नियंत्रणात ठेवायचे असेल तर गाईचे दूध हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.

गाईचे दूध पचनाच्या समस्या असलेल्या लोकांसाठी देखील चांगले आहे कारण गायीचे दूध पचण्यास सोपे आहे. त्यामुळे म्हशीच्या दुधाचे शरीरासाठी अनेक फायदे आहेत, जे जर तुम्ही तुमच्या आहारात समाविष्ट केले तर तुम्हाला नक्कीच फायदा होईल.

म्हशीचे दूध स्नायूंसाठी चांगले का आहे?

1. म्हशीचे दूध कुठेही सहज मिळते.

2. यात निश्चितपणे गायीच्या दुधापेक्षा जास्त प्रथिने असतात.

3. यामध्ये 34 टक्के असंतृप्त चरबी असते जी शरीराच्या वाढीसाठी आवश्यक असते.

4. म्हशीच्या दुधाची चवही गाईच्या दुधापेक्षा चांगली असते.

चरबी

गाईच्या दुधात म्हशीच्या दुधापेक्षा कमी फॅट असते. यामुळे म्हशीचे दूध गाईच्या दुधापेक्षा जाड असते. गाईच्या दुधात 3-4 टक्के फॅट असते, तर म्हशीच्या दुधात 7-8 टक्के फॅट असते.

प्रथिने

गाईच्या दुधापेक्षा म्हशीच्या दुधात 10 ते 11 टक्के जास्त प्रथिने असतात. लहान मुले आणि वृद्ध लोकांना म्हशीचे दूध पिण्याचा सल्ला दिला जात नाही कारण त्यात प्रथिनांचे प्रमाण जास्त आहे.

कोलेस्टेरॉल

म्हशीच्या दुधात कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण कमी असते, त्यामुळे ते PCOD, उच्च रक्तदाब, किडनी समस्या आणि लठ्ठपणा ग्रस्त लोकांसाठी चांगले आहे.

कॅलरीज

अर्थात म्हशीच्या दुधात कॅलरीज जास्त असतात. कारण त्यात प्रथिने आणि चरबीचे प्रमाण जास्त असते. एक कप म्हशीच्या दुधात 237 कॅलरीज असतात, तर एक कप गायीच्या दुधात 148 कॅलरीज असतात.

दोन्ही निष्कर्ष आधी घेतल्यास असे म्हणता येईल की दोन्ही दूध तुमच्यासाठी फायदेशीर आहेत आणि तुमच्या गरजेनुसार कोणते दूध प्यावे हे तुम्ही स्वतः ठरवू शकता.