Sagwan Cultivation: भारतातील पारंपारिक पिकांच्या उत्पादनात गेल्या काही काळापासून सातत्याने घट होत आहे. कधी पूर तर कधी वादळामुळे शेतकऱ्यांना दरवर्षी आर्थिक फटका सहन करावा लागतो अशा विपरीत परिस्थितीत केंद्र आणि राज्य सरकार शेतकऱ्यांना अधिकाधिक झाडे लावण्याचा सल्ला देत आहेत.

आम्ही तुम्हाला सांगतो की, सागवान 200 वर्षे जाणारे झाड आहे. त्याची लांबी 100 ते 140 फूट आहे. त्याचे लाकूड प्लायवूड, जहाजे, रेल्वेचे डबे आणि विविध प्रकारचे महागडे फर्निचर बनवण्यासाठी वापरले जाते. याशिवाय सागाची साल आणि पानांचा वापर अनेक प्रकारची औषधी बनवण्यासाठी केला जातो.

Sagwan Cultivation थंड प्रदेशात करू नका

सागवानाचे लाकूड हलके आणि जास्त काळ टिकणारे असते, त्याच्या लाकडाला वाळवी लागण्याची शक्यता नसते, तसेच इतर झाडांच्या तुलनेत त्याचे आकुंचन कमी असते. हे झाड थंड ठिकाण वगळता भारतात कुठेही लावता येते. थंड प्रदेशात त्याची वाढ नीट होत नाही, त्यामुळे उत्पन्नावर परिणाम होऊ शकतो.

Sagwan Cultivation जातींची निवड

भारतीय सागवान, ऑस्ट्रेलियन सागवान (अॅकॅशिया मोंजियम), आफ्रिकन सागवान, बर्मीज सागवान आणि पांढरा साग (सीम) या सागवानाच्या विविध लागवडीयोग्य जाती आहेत.

त्यापैकी भारतीय आणि ऑस्ट्रेलियन सागवान जास्त प्रचलित आहेत. ऑस्ट्रेलियन सागवान लागवडीपासून 12 ते 15 वर्षात तयार होते, म्हणून या जातीची लागवड अधिक फायदेशीर आहे. या दोन्ही प्रजातींच्या लाकडाचा दर्जा चांगला आहे.

पिशवीत रोपे लावण्यापूर्वी खड्डा 1 ते 2 पौंड मातीने भरा. सागाच्या 2 रोपांमधील अंतर तसेच 2 ओळींमधील अंतर जातीचा प्रकार, मातीचा प्रकार, पातळ होण्याचा प्रकार आणि आंतरपीक लक्षात घेऊन ठरवावे.

लांब अंतरावर सागवानाची लागवड केल्यास त्यामध्ये आंतर पिके घेणे शक्य होते. सागामध्ये आंतरपिके घेताना, मातीचे परीक्षण, वनस्पतींमधील अंतर, पाणी व्यवस्थापन, हंगामी जीवशास्त्र इत्यादी बाबी विचारात घेतल्या पाहिजेत.

सागाची झाडे सोयाबीन, मालदांडी ज्वारी, बाजरी या पिकांसह आंतरपीक घेता येतात, कारण ही पिके कमी कालावधीत तयार होतात, तसेच भाजीपाला प्रकारची पिके किंवा फुलांचे उत्पादन घेता येते.

Sagwan Cultivation करून दुप्पट नफा कमवा

सागाच्या लागवडीत मेहनत खूप कमी आणि कमाई खूप जास्त असते. यामध्ये तुम्ही आंतरपीक म्हणून भाज्या आणि फुलांची लागवड करू शकता. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा नफा दुप्पट होऊ शकतो.

Sagwan Cultivation केल्यास करोडोंचा नफा

साधारणपणे सागवानाच्या झाडाच्या किमतीबद्दल बोलायचे झाले तर ते तयार झाल्यानंतर लांबी आणि जाडीनुसार 25 हजार ते 40 हजार रुपये प्रति झाड विकले जाते.

तज्ज्ञांच्या मते, शेतकऱ्यांनी एक एकर शेतात सागाची लागवड केल्यास सुमारे 120 सागवान रोपे लावली जातात. ही झाडे काढणीसाठी तयार झाली की, त्यातून मिळणारी कमाई करोडोंच्या घरात पोहोचते.

Sagwan Cultivation गुणधर्म

सागाच्या विशेष गुणधर्मामुळे चंदनानंतर सागवान लाकूड मौल्यवान आहे. हे लाकूड खूप टिकाऊ आहे. सागवान लाकडावर दुष्काळ, बुरशी आणि हवामानाचा परिणाम होत नाही. हे लाकूड फुटत नाही.

त्याचा लाकडावर कोणताही परिणाम होत नाही. हे लाकूड अनेक कामांसाठी वापरले जाते. हे लाकूड अनेक शतकांपासून जहाज बांधणीत वापरले जात आहे. सागा वनस्पतीमध्ये औषधी गुणधर्म आहेत.

पित्तविषयक ब्राँकायटिस आणि मूत्र विकारांवर फुलांचा वापर केला जातो. बिया लघवी साफ करतात. पानांचा अर्क टीबीच्या जंतूंची वाढ रोखतो.

पाने लाल किंवा पिवळ्या रंगाची असतात आणि कापूस, रेशीम आणि लोकरीचे कापड रंगविण्यासाठी वापरली जातात. सागाची पाने खूप मोठी असल्याने त्याची पाने आणि द्रोण बनवण्यासाठी वापरता येऊ शकतात.

याशिवाय या पानापासून भातशेतीत काम करणारे मजूर पावसापासून स्वसंरक्षणासाठी ‘इर्ले’ तयार करतात. ही पाने झोपड्या बनवण्यासाठी वापरली जातात.

ब्रॉन्कायटिसमध्ये सलाईनचा वापर औषधी पद्धतीने केला जातो. ऑक्सॅलिक ऍसिड लाळेपासून वेगळे करते. प्रभावित कोळसा लाकडाच्या शेव्हिंग्जपासून बनविला जातो.

सागा लाकूड बांधकामासाठी सर्वात मजबूत मानले जाते. यामुळे सागाचे लाकूड हे घरातील फर्निचरसाठी सर्वात जास्त मागणी असलेल्या वस्तूंपैकी एक बनते. या लाकडाचे महत्त्व पाहता त्याची व्यावसायिक लागवड आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरणारी आहे.

Sagwan Cultivation लागवडीच्या पद्धती

1) बियाणे पेरणे: मध्य प्रदेश आणि उत्तर महाराष्ट्रात काही भागात, सागा बियाणे शेतातील खड्ड्यात पेरले जाते. 2 किंवा 3 बिया एका खड्ड्यात पेरल्या जातात पण या पद्धतीत गाथेची बारीकसारीक रूपे मरून जातात आणि अनेक ठिकाणी पोकळी निर्माण होते.

२) रोपे/ कलमांची लागवड: सागा रोपांची लागवड महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश आणि ओरिसाच्या काही भागात केली जाते. सागाची रोपे जंगलात (टोपली) तयार केली जातात किंवा रोपवाटिकेतून आणली जातात. ही रोपे 3-4 महिन्यांची आणि 30 सें.मी. उंच वाढणाऱ्या शेतात लागवडीसाठी योग्य.

३) खोड स्टम्पांची लागवड : नर्सरीतील एक वर्ष वयाचे जोमदार व निरोगी रोपापासून स्टम्प तयार करतात. याकरिता योग्य नसलेली रोपे वाफ्यात जागीच वाढू देतात. पुढील वर्षी या रोपापासून स्टम्प तयार करतात.

लागवडीसाठी निवडलेल्या स्टम्पच्या मुळ्या सरळ असाव्यात. दुभागलेल्या नसाव्यात. सिंचनाकरिता पाणी उपलब्ध असल्यास १५ महिन्याच्या रोपापासून स्टम्प तयार करता येतात. जेथे नर्सरीची सोय नाही अशा भागात असे 2 वर्षाच्या रोपापासून स्टम्प तयार करावे लागतात.

काढणी व उत्पादन

सागाच्या झाडांचा मध्यप्रदेश, महाराष्ट्र, अंदमान, आंध्रप्रदेश, गुजरात, कर्नाटक, केरळ व ओरीसा राज्यांतील अभ्यास केला असता भारतात सागाचे झाडांची फेरपालट स्थानिक परिस्थितीवर अवलंबून असते.

भारतातील सागाच्या पहिल्या प्रतीच्या जागेतून (साईट) 50, 70 व 80वर्षे वयाच्या झाडापासून अनुक्रमे 417 घनमीटर, 510 व 539 घनमीटर लाकूड मिळते.

छातीच्या उंचीपर्यंत सागाच्या खोडाचा व्यास 60 सें. मी. असल्यास 26 मीटर, 35 मीटर व 50 मीटर उंच झाडापासून अनुक्रमे 2.10 घनमीटर, 2.861 घनमीटर व 4.115 घनमीटर लाकूड मिळते.

थायलंडमध्ये सुपीक, खोल व पुरेसा ओलावा असलेल्या जमिनीत वाढलेल्या 60 वर्षे वयाच्या सागाच्या झाडाच्या खोडाचा घेर 2.13 मीटर असतो.

जावामधील सागाच्या जंगलात 80 वर्षांची फेरपालट रूढ आहे. सागाचे लाकूड (टिम्बर) व सागाचे खांब यांची प्रतवारी केरळ राज्यात पुढीलप्रमाणे करण्यात येते.

लाकडाचे वर्गीकरण

पहिला वर्ग : लाकडाचा घेर 150 सें. मी. व त्यापेक्षा अधिक आणि लांबी 3 मीटर व त्यापेक्षा अधिक.

दुसरा वर्ग : लाकडाचा घेर 100 ते 149 सें. मी. आणि लांबी ३ मीटर किंवा त्यापेक्षा अधिक

तिसरा वर्ग : लाकडाचा घेर ७६ ते ९९ सें. मी. आणि लांबी 3 मीटर व त्यापेक्षा अधिक.

चौथा वर्ग : लाकडाचा घेर 60 ते 75 सें.मी. आणि लांबी 3 मीटर व त्यापेक्षा अधिक.

हवामान

गाथा झाडांच्या वाढीसाठी तेजस्वी सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे. ही झाडे ओलसर जमीन किंवा जमिनीत जास्त प्रमाणात खारटपणा सहन करत नाहीत.

वार्षिक 1000 ते 1500 मि.मी. दक्षिणेकडील पावसाच्या प्रदेशात उष्ण, दमट पानझडी जंगलात वाढतात. ही झाडे जून ते ऑगस्ट या कालावधीत फुलतात, तेव्हा ती खूप सुंदर दिसतात.

नोव्हेंबर ते जानेवारीमध्ये जेव्हा पाने गळून पडतात तेव्हा वाळलेल्या पानांचा जाड थर जंगलाच्या जमिनीवर जमा होतो. पावसाळ्यात ही पाने कुजून रुपांतर झालेले वनस्पतिजन्य पदार्थ (सरपणासाठी याचा वापर होतो) झाडांना नैसर्गिक खत देतात. पाने पावसामुळे मातीची धूप रोखतात.

प्रदेशात आर्द्रता खूपच कमी आहे. त्यामुळे अर्ध-शुष्क प्रदेशात ते पुरेसे होते. सागाच्या बियाण्यांवरील कवच मऊ करण्यासाठी आणि उगवण सुलभ करण्यासाठी, बियाणे पावसाळ्यात मोकळ्या जागेत पसरवावे आणि दररोज खालीवर करावे लागेल. 4 ते 6 आठवड्यांनंतर बियांचा आवरण मऊ होतो आणि उगवण होण्यास मदत होते.

Homemade Soyabean Seeds। लातूर : मराठवाड्यात खरीप हंगामातच नव्हे, तर उन्हाळी हंगामातही सोयाबीन हे प्रमुख पीक ठरत आहे. सोयाबीनचे क्षेत्र दिवसेंदिवस वाढत आहे. क्षेत्र वाढत असताना सोयाबीन बियाणांच्या तक्रारीही वाढत आहेत.

त्यामुळे शेतकऱ्यांनी घरगुती बियाण्यांवर भर द्यावा, असे आवाहन कृषी विभागाने केले आहे. तथापि, मात्र घरचे बियाणे वापरताना काय काळजी घ्यावी यासंदर्भात अनेकांना काही माहितीच नसते.

त्यामुळे प्रत्येक शेतकऱ्यासाठी ही महत्त्वाची बातमी असून पेरणीपूर्वी काळजी घेतल्यास नुकसान टळेल आणि अतिरिक्त खर्चही टाळता येईल. घरगुती बियाणे उत्पादनासाठी उपयुक्त आहेत परंतु त्याचे व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे.

Homemade Soyabean Seeds। घरी बियाणे कसे तयार करायचे 

सध्याच्या महागाईत बियाणांचा वाढता दर आणि अविश्वसनीय उत्पादन यामुळे शेतकऱ्यांसाठी केवळ घरगुती बियाणेच फायदेशीर ठरते. त्यासाठी उगवण क्षमता तपासणे आवश्यक आहे.

• शेतकऱ्यांनी सर्वप्रथम बंद पोत्यातील मूठभर धान्य बाहेर काढून घ्यावे.
• त्यानंतर सर्व पोत्यांमधील काढलेले धान्य हे एकत्र करुन घ्यावे.
• त्यानंतर काढलेले सोयाबीन हे स्वच्छ धुऊन घ्यावे.
• गोणपाटाचा एक तुकडा हा जमिनीवर पसरून ठेवावा.
• पोत्यातून बाजूला काढलेल्या धान्यातून 100 दाणे मोजावे आणि दीड ते दोन सेंटीमीटर अंतरावर ओळीत ठेवावे.
• त्यानंतर गोणपटावर चांगले पाणी मारून त्याला ओले करावे.
• गोणपटावर पाणी शिंपडून ते ओले केल्यानंतर त्याला बाजूला ठेवावे.
• यानंतर बियाणांवर झाकण्यासाठी दुसऱ्या गोणपटाचा वापर करावा.
• गोणपटाच्या तुकड्याची बियाणासकट गुंडाळी करुन ते गोणपाट थंड हवेच्या ठिकाणी ठेवावे.
• सलग सात दिवसानंतर गोणपाटाची गुंडाळी काढून त्याच्यातील उगवण क्षमता पाहून पेरणी केली तर घरगुती बियाणे फायद्याचे ठरते.

Homemade Soyabean Seeds । बियाण्याची गुणवत्ता ओळखा

घरोघरी बियाणे बनवण्याची प्रक्रिया असली तरी हा प्रयोग यशस्वी होतो की नाही हेही पाहणे गरजेचे आहे. त्यामुळे या बिया गोणपाटाच्या आधारे साठवल्या जातात.

गोणपाटात गुंडाळलेल्या 100 बियांपैकी 70 बिया उगवल्या तरी पेरणी योग्य मानली जाते. घरच्या बियाणांबाबत परिश्रम असले तरी उत्पादनात वाढ निश्चित मानले जाते.

Homemade Soyabean Seeds। बियाणे-खते संपर्कात समस्या

बियाणे व खतांच्या विक्रीत अनियमितता आढळून आल्यास कृषी विभागाने जिल्हा व तालुकास्तरावर पथके नेमली आहेत. यामुळे अनियमिततेला आळा बसणार असून शेतकऱ्यांची लूट रोखण्यासाठी शासनाने काही क्रमांकही दिले आहेत.

शेतकऱ्यांची काही तक्रार असल्यास 8446117500 या क्रमांकावर संपर्क साधावा. 18002334000 या टोल फ्री क्रमांकावर संपर्क साधण्याचे आवाहनही कृषी विभागाने केले आहे.